Ter gelegenheid van de lancering van de literaire website van ’tScheldt vroegen we een aantal ‘stemmen’ in Vlaanderen om een tekst te schrijven over Vrijheid van Meningsuiting en Persvrijheid. De teksten van deze stemmen plaatsen we gedurende een jaar ‘vastgekleefd’ bovenaan deze website. Dit is de vierde bijdrage, een reflectie van Twitteraarster ‘Boobietje‘. Eerder verschenen bijdragen van Dirk Theuns, Lenige Liefde en Jeff Hoeyberghs.

**

De illusie van vrije meningsuiting

Vrijheid van meningsuiting. Iedereen is ervoor zolang het over Iran of Rusland gaat. Zolang het ver weg is. Zolang het een ver-van-mijn-bed-show is.

Vrijheid! We roepen het luid op herdenkingsdagen, tijdens demonstraties die geen risico dragen en in opiniestukken die niets zeggen. Het klinkt dapper, democratisch, onoverwinnelijk maar in werkelijkheid is het recht om je mening te uiten als dat verboden snoepje achter het glas: je mag ernaar kijken, je mag er van dromen maar zodra je zoals een kind je hand uitsteekt klinkt er een alarm.

Vrijheid van meningsuiting. Iedereen is ervoor zolang het vooral niet lastig wordt. Een campagneposter hier, een hashtag daar, een speech zonder scherpe randjes of een slogan die niemand echt begrijpt maar iedereen graag nazegt. Het is een begrip dat vaak opdraaft wanneer we naar verre dictaturen wijzen.

Vroeger was het gevaarlijk nu is het stil

Vrijheid van meningsuiting was ooit een revolutionair idee. Een principe waarvoor mensen werden opgesloten, vergiftigd of zelfs geëxecuteerd. Mensen die met gevaar voor eigen leven het woord namen belandden op de brandstapel of in de kerkers van tirannen. In de 18de eeuw waren velen bereid te sterven voor het recht om ‘onzin’ te verkondigen om hun stem te laten horen, ook als die het gevestigde systeem tartte. Niet omdat ze onwaarheden verspreidden maar omdat ze iets durfden te zeggen wat de machthebbers niet wilden horen.

Dat klinkt overdreven?

Niet voor wie ooit wakker werd met gewapende agenten aan de deur wegens een cartoon of een ‘foute’ uitspraak op sociale media. Niet voor wie dacht dat pseudoniemen dienden om ideeën te beschermen, en niet de start van een politiedossier met bijgevoegde foto en kruisverhoor. Toen privécommunicatie tussen medewerkers van ’tScheldt in beslag werd genomen en vrolijk werd doorgespeeld aan bevriende redacties publiceerde HUMO 4 weken lang letterlijk woord voor woord, met vermelding van dag en uur van versturing, met naam en toenaam van verzender en ontvanger, honderden privé-sms’en en WhatsApp berichten. De Morgen en Knack namen de artikels over. Kranten die zichzelf graag “de vierde macht” noemen maar intussen functioneren als een morele politie. Niet voor wie zijn naam plots in de kranten zag opduiken, vergezeld van karaktermoord vermomd als onderzoeksjournalistiek en neergezet als een gevaar dat je nooit bent geweest.

De Grote Stilte: Censuur met een Glimlach (en een dagvaarding)

Er wordt vaak gezegd: “Je mag toch nog alles zeggen?” In theorie leven we in een vrije samenleving. In praktijk leven we in een moreel mijnenveldje. Je mág alles zeggen. Maar daarna moet je wél bereid zijn om veel te verliezen, je werk, je geloofwaardigheid. Om gecanceld te worden, uitgespuwd te worden door mensen die je nooit ontmoet hebt, gebrandmerkt als gevaarlijk of een extremist. Je mag je eerst verantwoorden op sociale media waar het proces al wordt uitgevoerd, en als laatste mag je je verantwoorden voor de rechterbank. Niet omdat je iets oproepend zei. Maar omdat je iets ongewenst zei. Omdat je buiten de lijntjes kleurde. Omdat de gedachtenpolitie instrumenteert naargelang het voor hun het beste uitkomt. Wie vandaag iets verkeerds zegt wordt niet gewoon terechtgewezen. Je wordt eerst digitaal afgemaakt en dan vervolgd omdat de verkeerde woorden werden kozen in een taal die steeds nauwer wordt afgemeten.

Vrijheid van meningsuiting is nooit vanzelfsprekend geweest. Maar vandaag is ze zo uitgehold dat ze bijna hol klinkt. Vrije meningsuiting is al lang geen recht meer, het is een risico. En dat risico geldt niet voor iedereen even hard.

De nieuwe censuur is zacht, maar meedogenloos

Je mag beledigen zolang het “de juiste” mensen zijn. Je mag provoceren zolang je op de correcte morele lijn zit. Je mag choquerend zijn zolang het past in het verhaal van de heersende moraal. Maar wie zonder filter praat, zonder voorafgaandelijke excuses, zonder alles eerst door de gevoeligheidsmolen te halen, die mag zich klaar houden voor een klachtenmail. Een onderzoek. Een huiszoeking. Of een rechtszaak.

Censuur komt niet meer met laarzen. Ze komt met een hashtag. Ze komt via algoritmes. Via rapportageknoppen. Codes. Interpretaties. Meldpunten. Via wetten die steeds ruimer worden geïnterpreteerd. De haatspraakwetten die ooit bedoeld waren om geweld te voorkomen worden nu ingezet om afwijking te bestraffen. Met termen als haatspraak, opruiing en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Censuur doet haar werk stil. Onderhuids. Niet met het verbieden van woorden maar met het straffen van wie ze uitspreekt. Niet met brandstapels maar met digitale schandpalen.

Censuur komt uit de buik van de samenleving zelf. Uit talkshows waar iedereen mag spreken zolang hij al op voorhand weet wat hij moet zeggen. Uit kranten die aan zelfzuivering doen voor de eerste lezer dat moet eisen. Uit opiniemakers die zichzelf tot geweten van de natie hebben uitgeroepen, een natie die haar geweten liever op Netflix laat doorspoelen. We noemen het “samenlevingsdrift”, maar eigenlijk bedoelen we kuddegedrag. De drift om vooral geen vragen te stellen die ongemakkelijk ruiken. We zijn allergisch geworden aan twijfel. Alles moet zeker zijn, gecertificeerd, geverifieerd door een of ander Waarheidsloket met keurmerk.

De vrijheid op papier maar niet in praktijk

Vrijheid van meningsuiting is nog net niet dood. Ze staat nog op papier. In de grondwet. In het Europees Verdrag. Maar op straat, in de klas, in de redacties en rechtszaken is ze afhankelijk geworden van de grillen van wat die week als “aanvaardbaar” geldt.

Ze wordt verkocht als bescherming. Als ‘verantwoordelijkheid’. Maar ze doet wat elke vorm van onderdrukking doet: de ruimte verkleinen tot enkel nog het correcte, gepaste, goedgekeurde midden overblijft. Wie daarvan afwijkt wordt niet weerlegd maar verwijderd. Niet tegengesproken, maar weggegomd. Ze hebben geen kogel meer nodig als je bang bent voor het algoritme. Geen bewaker als je zelf de celdeur dichttrekt. We zijn vrije slaven geworden met een mening als statussymbool zolang die binnen de veilige grenzen van wat ‘nog net kan’ blijft.

De prijs van vrijheid is durven afwijken

Vrijheid van meningsuiting is geen luxe. Het is geen trofee van beschaving. Het is een noodzaak.

We zijn beland in een tijd waarin nuance verdacht is.

Waarin anonimiteit verdacht is.

Waarin een andere mening al volstaat om je te labelen als fout.

En wie gelabeld is krijgt geen tweede kans meer.

Je wordt gecatalogeerd, geëxecuteerd en klaar.

Echte vrijheid, de soort die kriebelt en schuurt, die bestaat alleen als je ook dingen mag zeggen die anderen niet willen horen. Als je ook het recht hebt om ongelijk te hebben. Om grof te zijn. Om scherp te zijn. Om buiten de lijntjes te kleuren. Zonder bang te zijn dat je daarvoor digitaal gevierendeeld wordt.

Wie daar niet meer tegen kan moet niet roepen om wetten. Die moet een dikkere huid kweken. Of een andere baan zoeken dan moraalridder.

We zijn het punt voorbij waar afwijkende stemmen gecorrigeerd worden.

Vandaag worden ze gewist. Wie afwijkt wordt niet tegengesproken. Die wordt stilgezet. Niet omdat het waar is wat hij zegt. Maar omdat het gevaarlijk is dat iemand het durft te zeggen.

Zonder dat recht zijn we geen vrije samenleving.

De vrijheid die telt, is die met risico.

En daar wringt het. Want als je alleen maar mag zeggen wat mag dan zeg je niet meer wat ertoe doet. Zonder dat recht zijn we alleen maar een ordelijke menigte die doet alsof er nog gedebatteerd wordt terwijl iedereen weet dat sommige dingen beter niet gezegd worden. Zolang dat niet kan leven we niet in vrijheid. Dan zijn we brave burgers in een zachtmoedig totalitarisme. Met een glimlach. En een dagvaarding in de bus.

Boobietje

Ongewenst. Ongeschikt. Onverzettelijk. Vrij van geest. Niet van risico. Schrijft waar anderen screenshots nemen. Was ooit naïef genoeg om te denken dat vrijheid vanzelf spreekt. Nu weet ze beter. Maar schrijft nog altijd. Luider dan ooit.

**

Illustratie: Boobietje

**

Lees HIER de reflecties over Vrije Meningsuiting ter inleiding van deze literaire satirische website:

De eerste introductiebijdrage was van Dirk Theuns, de man achter FIKFAK-News. Hij schreef: “Liever geschuwd om de waarheid, dan geprezen om de leugen.”
Je vindt zijn bijdrage HIER.

De tweede bijdrage was van Lenige Liefde. Lenige Liefde is een veelgelezen schrijfster op Twitter (X). Haar adagio is: “Velen zijn als water: door iedereen gedronken om de dorst te lessen. Sommige als whisky: begeerd door echte kenners voor zijn uniek karakter”. Zij schreef: “Vrijheid van Meningsuiting: De Fundering van een Verenigde Samenleving of Waarom We Moeten Samenleven in Eenheid, Niet in Bubbels”
Je vindt haar bijdrage HIER.

De derde bijdrage was van Dr. Jeff Hoeyberghs, enfant terrible. Hij schreef: “De ene mening is de andere niet.”
Je vindt zijn bijdrage HIER.