Voor de komst van de commerciële televisie, de digitale dijbreuk en de stroom streamingdiensten keek iedereen in Nederland én Vlaanderen naar de toen nog herkenbare omroepen op de twee netten van ‘den Hollander’. Het buitenbeentje was de VPRO die zowat alle mediabakens verzette. Hun gewaagde keuze op vlak van muzikale optredens, kwieke theatercaptaties, origineel drama, eigenzinnige filmvertoningen en eigentijdse humor kluisterden ons aan de treurbuis (zoals Gerrit Komrij de tv heerlijk oneerbiedig neerhaalde in zijn tv-recensiebundel ‘Horen, Zien en Zwijgen’).
De iconische satire die werd voortgebracht door Kees van Kooten en Wim de Bie bleef onafgebroken overeind in het collectieve kijkersgeheugen. Met het overlijden gisteren van Wim de Bie (83) openen de sluizen van weleer zich voor al wie oren en ogen heeft. De overzichten van hun werk, de terechte lofbetuigingen en de aandacht voor hun verrijking van de Nederlandse taal vallen als malse regen. Woorden als ‘regelneverij’ en ‘doemdenken’, uitspraken zoals ‘aan hun taas getrokken’ en ‘op hun pik getrapt’, omschrijvingen als ‘krasse knarren’ en ‘oudere jongeren’ doken zo de Van Dale in.
De ‘van de pot gerukte’ typetjes uit hun talloze sketches straalden een milde spotzucht uit en legden tegelijk de korreligheden van de moderne tijd onmiskenbaar bloot. Hoe de bureaucratie de burger deed verdwalen in buitenaards jargon of hoe de zich tot kunstenaars verheffende reclamejongens ons plopproducten aansmeerden met een inflatoir taalgebruik werd door Koot en Bie geserveerd met het vrijgevochten nargehalte dat de kolkende jaren 60,70 en 80 kenmerkte.
Begonnen als Haagse woordsmeden die in Hilversum op de radio hun ‘klisjeemannetjes’ brachten, verfijnden ze hun opgemerkte ‘tongue in cheeck’-humor in tv-klassiekers als ‘Het Gat van Nederland’ en natuurlijk ‘Hadimassa’. Dit satiremagazine liep bij de VARA van 1967 tot 1972 en werd mee gedragen door hun grote voorganger Ton van Duinhoven (aanbevolen sketches van deze laatste zijn de Italiaanse ijskreemventer Giuseppe, de Feyenoord Suppoost en de Grijze Gehaktbal, allemaal op het net te bewonderen). Hun volgende stap was voor de VPRO een programma over de fictieve omroep ‘Het Simplisties Verbond’. De twee heren vulden met zijn beiden volledige tv-avonden vol liedjes, sketches en honende betogen over de malle tijd van toen. Van machthebbers, onechte flutfiguren of gore uitbuiters maakten ze messcherpe karikaturen. In een bepaald seizoen kregen ze zogezegd ruzie en richtte de Bie het ‘Nieuw Simplisties Verbond’ op dat veel radicaler was en in cool zwart-wit uitzond. Wim de Bie speelde wel vaker belerende, agressieve en uit de bol gaande types, terwijl hij zelf een eerder verlegen en antiautoritaire man was. Koot en Bie schreven en vertolkten alles zelf, enkel ondersteund door een vast team met cameraman, grimeur, componist en regisseur.
Als directeuren van het Simplisties Verbond in zwart pak met zwarte pet hanteerden ze duchtig hun symbolische mattenklopper overheen alles wat ‘lulkoek’ was en bepleitten ze een simplistische visie op de maatschappij. Ze maakten zelfs hits met singles zoals ‘Zoek Jezelf’, ‘Stoont als een garnaal’ en ‘De Nee-Reggae’. De jaarlijkse Bescheurkalender vol kolder, de langspeelplaten en daarnaast hun eigen literaire werk vormden een bonus. Kees van Kooten met zijn poëtische mijmeringen (o.a. ‘Koot graaft zich autobio’) en Wim de Bie met verhalen en romans (o.a. het teder ongemakkelijke ‘Meneer Foppe en het gedoe’ naar zijn de wereld zacht ondergaand personage uit hun televisiewerk).
Na de Simplisties Verbond-jaren volgden lossere formats met als bekroond hoogtepunt ‘Keek op de week’ waarin ze wekelijks zo spits mogelijk reageerden op de actualiteit. Te veel typetjes om op te sommen: Wim de Bie als ingehouden zoon van een burgerdame, als zwerver Dirk, als ontheemde intellectueel Walter de Rochebrune die in een tuinhuis verblijft en de wereld analyseert, als een oud-leraar Duits die taalverloedering aanvecht, als makke burgemeester Van der Kaart van het dorpje Juinen die onder de sloef ligt van zijn wethouder en Tedje van Es die als losse klusser samen met zijn kompaan Jacobse de Tegenpartij opricht. Hun campagnelied ‘De Tegenpartij, voor jou en voor mij, maakt iedereen blij’ werd een veel gedraaid nummer en de filosofie van de twee ‘vrije jongens’ leidde tot een heuse achterban. De satire oversteeg zodanig de realiteit dat Koot en Bie hun types lieten omkomen. Vrij kort daarna ontstond de Centrumpartij, de eerste radicaal rechtse partij van Nederland, die de betutteling vanuit Den Haag en de desastreuze migratiepolitiek afkatte.
Was de humor van Koot en Bie links? Zeker, want zij opereerden in een tijd dat rechts een muffe en tegen de tijdsfeer ingaande politiek voerde. Daarom gingen ze te keer tegen holle decreten van bovenaf. Hoe zouden ze vandaag reageren op linkse regeringen? Of tegen de woke-Gutmenschen? We zullen het nooit weten, maar we vermoeden dat hun humorradar onbenullige taal zonder ware inhoud wellicht meteen zou oppikken. En waren hun ‘EO-Positivo’s’ geen prototypen?
In zijn latere jaren nadat zijn duo-optredens met een ‘We hebben alles al eens gedaan’- Kees van Kooten ophielden, richtte de Bie zich op schrijven en bovenal op een internetcommunicatie. Zijn ‘Bieslog’ bevat 7000 teksten en hij bleef tot het einde een ironiserende blik op zijn omgeving behouden. Wie die jaren van Koot en Bie niet meemaakte kan misschien moeilijk inschatten hoe vernieuwend en controversieel de satire van Koot en Bie wel was. Ze werden constant bekroond, waren in Vlaanderen net zo bekend als in Nederland en hielden ons allemaal van 1974 tot 1998 een uitvergrotende spiegel voor. Na het afscheid van Koot ging Bie nog een paar jaar verder met tv.
‘En wel hierom!’, bleef de catch frase die alles samenvatte. Taalgefriemel van een hogere orde. Wat keken we uit naar de zondagen met Koot en Bie. Zalig opgetut als een vrouw zoals geen vrouw er ooit kan uitzien – zo ze dat al zou willen – was een erfenis van de Angelsaksische verkleedhumor. De moraal van de Bie was dan wel persoonlijk; zijn vakkennis fladderde naar een niveau boven velen.
Nee, nee, nee, zeg eens nee
Hardop nee, valt niet mee
Want je bent gewend ja te knikken
En gedwee je nee in te slikken
Zeg eens nee
Ik doe niet mee
(uit De Nee-Reggae)
**
**
