In zijn uitstekende boek ‘Leven & laten leven’ (2022) schetst Bert De Munck, hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Antwerpen, een kritisch overzicht van de coronapandemie. Als onderzoeker op het vlak van sociale geschiedenis én geschiedenis van de kennis is hij prima geplaatst om een brede visie te ontplooien op de middelen en de methodes gehanteerd bij virusbesmettingen.

In zijn knap onderbouwde krantencolumns verschafte hij telkens een kijk op hoe de covid-pandemie onze levens overhoop gooide; een bredere kijk dan die welke werd gevoed door ‘de zorg die zou gaan instorten’, het geklungel met de mondmaskers, de verplichte afstand, de schoolsluitingen, de avondklok en het op slot gaan van de ganse samenleving. Nergens polariseert De Munck en steeds pleit hij voor een nuchtere redelijkheid. Maar zoals de invloedrijke schrijfster Ayn Rand het al verwoordde: ‘Rede is niet zomaar automatisch. Degenen die haar ontkennen kunnen er niet door veroverd worden’. Inderdaad ging de redelijkheid er tijdens de coronaperiode als eerste slachtoffer aan. Het gezond verstand was in een ziekbed beland. Er was aan van alles gebrek, behalve paniekzaaierij. Het doet dus goed een boek als dit regelmatig eens ter hand te nemen bij het reflecteren op die verblinde reacties. Volgens de dappere denker Ewald Engelen van de UAmsterdam is ‘Leven & laten leven’ zowat het beste boek dat hij over de coronacrisis had gelezen en dat wil wat zeggen. In dit werk komen niet alleen de technologisch-wetenschappelijke evoluties op het vlak van virusbestrijding aan bod, maar ook de mentaliteit van het vooruitgangsdenken dat ermee gepaard ging. De grenzen aan het vermogen van de mens om de natuur naar zijn hand te zetten botsten met de hoogmoed van de BV-experten.

Lockdowndictatuur

Maar eerst even deze bedenking. We hebben het in onze bijdragen al vaker geponeerd: we mogen nooit vergeten hoe ongezond vlug de ‘democratische waarden’ verdampten tijdens de vermaledijde lockdowndictatuur. Nog steeds betreuren we onze verloren gegane stamkroegjes, onze pijnlijke familieambras over het al dan niet gevaccineerd zijn en vooral de beate virologenbewondering door informatie-gedepriveerde en/of gehersenspoelde burgers wier oerangst voor een monstrueuze virusdood werd opgezweept tot middeleeuwse proporties. Zelfs de heksenjachten kwamen in alle brutaliteit terug boven water. Gerespecteerde wetenschappers en psychologen werden onder het goedkeurend gesis van de gezagsgetrouwe media gebroodroofd en gemuilkorfd. Ondanks alle jubelrapporten die vandaag luid toeteren over een ingehaalde leerachterstand, stellen talloze leerkrachten een tegenovergestelde realiteit vast. Nooit legde de minister van Volksgezondheid verantwoording af noch gaf de trotskist FVDB zijn mailverkeer met de Big Pharma vrij. Steeds meer kritische rapporten uit Nederland, Schotland en Denemarken tonen aan dat er bij sommigen heus wel vaccinatieschade ontstond (zonder te ontkennen dat anderen daardoor net aan een verdere verzwakking van hun al gehavende gestel ontsnapten). Het schroeiend verdriet geen afscheid te hebben kunnen nemen van vereenzaamde en zich achter covid-tralies bevindende geliefden in het rusthuis blijft als een onmenselijke schandvlek smeulen op het nog altijd bestoefte beleid.

Al in 2022 publiceerde De Groene Amsterdammer een artikel over het rapport van de Nederlandse Onderzoekraad voor Veiligheid (OVV) omtrent de corona-aanpak tijdens de eerste zes maanden na de uitbraak. Het rapport toonde duidelijk aan dat er wat schortte aan de rolverdeling tussen adviseurs en beleidsmakers. Zo passeerde het Outbreak Management Team (OMT) in 2021 het bij crisis te raadplegen Bestuurlijk Afstemmingsoverleg (BAO) met ambtenaren wier kennisinzichten noodzakelijk zijn om de politiek vakkundig bij te staan naar beslissingen toe. Het OMT handelde vanuit een vrees voor een capaciteitstekort en zo kwamen ongefilterde adviezen van de ‘experten’ op de beleidstafel. Politici deelden de opgefokte vrees en voerden quasi klakkeloos uit wat de adviseurs suggereerden.

Nog in Nederland verscheen recent het langverwachte verslag van dokter Marc Jacobs en professor Ronald Meester over een mogelijk verband tussen oversterfte en de vaccinatiestrategie. Hier bij ons besteedde Doorbraak er de gepaste kritische aandacht aan. Het rapport stelde zowel kwantitatieve als kwalitatieve veranderingen vast qua oversterftecijfers. Ook de zorg voor de veiligheid van de vaccins was fragiel door ‘ernstige artefacten’ in de gegevens van diverse eerdere studies. Ook bij het European Medicines Agency liet men steken vallen. Bij de 13.430 publicaties die het onderzoeksteam doornam bleken er amper 83 te voldoen aan hun vooropgestelde kwaliteitsnormen. Het veel te vaak gehoorde ‘Volg de wetenschap’ stond dus niet helemaal borg voor een verstandige aanpak tijdens de pandemie, aldus professor Meester. Los van een klare kijk op de effectiviteit van de vaccins komen er nog steeds bijwerkingen naar boven ‘waar we nog niet veel over weten’, klinkt het in het verslag.

Tenslotte nog even terug naar het boek van Bert De Munck. Het zou dit artikel onleesbaar lang maken om dit overzichtelijke werk alle eer aan te doen. We namen het opnieuw door omdat we het jammer vinden dat het onvoldoende aandacht kreeg en omdat we bij onze regelmatige ‘herdenking’ van het nodeloze lockdownleed alle munitie aangrijpen om de arrogante en niet tegen te spreken politiek uit die tijd te blijven honen.

Groepsimmuniteit

Neem nu het begrip ‘groepsimmuniteit’: een opgebouwde weerstand tegen een virus door mensen met een gering risico hun normale leven te laten leiden waarbij natuurlijke infectie optreedt, terwijl je ouderen en mensen met onderliggende aandoeningen extra beschermt. De forse kritiek op deze barmhartige aanpak kwam van een tachtigtal onderzoekers die het John Snow Memorandum in het medisch vakblad The Lancet ondertekenden. Dit sloeg niet op een personage uit de reeks Game Of Thrones, maar op dokter John Snow die in de 19de eeuw mee de epidemiologie grondvestte. Men vreesde dat er te weinig wetenschappelijk bewijs bestond voor de ‘herd immunity’ en dat dit zou leiden tot weerkerende epidemieën die moeilijk te bekampen vielen. Vandaar het dwingend pleidooi voor massale vaccinatie en een robuust overheidsingrijpen. Dat er door groepsimmuniteit niet per se een blijvende immuniteit zou ontstaan klopte, maar de onderzoekers negeerden de mogelijkheid dat het virus al snel endemisch kon worden met een afzwakking en mildere symptomen tot gevolg. Dat laatste gebeurde ook en bovendien heeft recent onderzoek nu aangetoond dat natuurlijke infectie minstens even duurzaam beschermt dan vaccinatie (over ‘duration of and protection by natural immunity’ in het werk van bijvoorbeeld Priscilla Kim en van Yair Goldberg).

‘De omgang met de pandemie was heel erg schatplichtig aan neoliberale mechanismen. Dat begint al met de obsessie met cijfers ’, schrijft De Munck. Virologen, epidemiologen en biostatistici volgden de definities uit hun handboeken en drukten de pandemie uit in cijfers. Vergelijken werd belangrijker dan echt weten. Virusbestrijding aan de hand van internationale protocollen leidde tot het halen van doelstellingen die kwantitatief werden uitgedrukt. De kwaliteit van het dagelijks bestaan erodeerde. Rechten, vrijheden en noden gingen op de schop in naam van wat het algemeen belang heette.

De moderne mens heeft het moeilijk om het toeval en de grillen van het leven toe te laten. Reflectie over onze omgang met de natuur is vereist, meent de auteur. Tijd voor bezinning over maakbare technologiewetenschap en haar invloed op onze innerlijke cultuur. Tijd ook om na te denken over in hoeverre controle onze controle doet verliezen. Tijd ook om niet al te hoog van de toren te blazen over dialoog, wanneer afwijkende visies van hun waarheid worden ontdaan.

Het boek van De Munck ademt een scepsis tegenover het gevoerde beleid zonder het debat te willen oppoken of betweterig te willen zijn. Zijn nuanceringen zijn traceerbaar tot in het belang dat hij hecht aan historische gelaagdheid en in een kritisch onder het licht houden van de huidige biopolitiek. De door zoönose veroorzaakte gebeurtenis groeide uit tot een ‘event’ met een maatschappelijke impact die groter was dan nodig. Dit is te wijten aan onze complex gemaakte wereld met uitdagingen op het vlak van demografie, groei-economie, gezondheidsindustrie en psychologische onzekerheden.

Onderzoeksjournalist Jeroen Bossaert van Het Laatste Nieuws is ook iemand die onverdroten wroette in de cijferbrij die tijdens de pandemie op ons af kwam, die voor nuchterheid pleitte en die de bevoegde minister het vuur aan de schenen legde omtrent het vrijgeven van wat publieke informatie behoort te zijn. Bossaert panikeerde niet. Ook niet over andere fenomenen. In 2023 schreef hij over het extreem weer en al het doemdenken eromheen: ‘Activisten hebben ons zodanig gebombardeerd met doemberichten, dat velen geloven dat we weerloos zijn. Een hele generatie groeit op met het idee dat alles naar de vaantjes is en dat het nooit meer goed komt. Behalve als we allemaal terug in lompen gekleed gaan en planten eten. En zelfs dan nog wacht ons een inferno’. Hij vindt dat ‘Een scheut weerbaarheid onze maatschappij deugd zou doen’. Niet modern genoeg? Wel tijdloze raad.