Wat is tragiek? Dat is het echte zien doorheen het onechte. In zijn recentste boek ‘De geopolitieke tragedie’ ontvouwt verslaggever-analist Robert D. Kaplan een realistische visie op angst, macht en noodlot op het wereldtoneel. Via het werk van oude en moderne tragedieschrijvers toont hij aan hoe naïef het is om in een bubbel te leven zonder zicht op dat wat kan mislopen. Je moet dus als het ware de menselijke natuur inschatten zoals die is en niet zoals je die wenst. Europa ervaart het vandaag.

De wereld om zeep?

VN-secretaris-generaal Antonio Guterres zegt dat we wereldwijd een periode van chaos binnen treden. Conflicten met dood en verminking van burgers op recordniveaus; nucleaire expansies, cultuurbekamping, verdeeldheid binnen de Veiligheidsraad en het gevaar van AI-dominantie. Het VK trok zijn atoombommen op van 235 naar 260, een topgeneraal sloot een brede dienstneming voor het leger niet meer uit en een ‘state of the art’-onderzeeër die binnen het kwartier nucleair kan reageren toert constant de wereld rond. Rusland bouwt nieuwe raketduikboten en draait op een oorlogseconomie. China wil de komende zes jaar een verdubbeling van de nucleaire capaciteit waarmaken. In Zweden loopt een bewustmakingscampagne over mogelijke oorlogen. De gekke Houthi’s in Jemen blijken dankzij het militaire speelgoed van Iran wel wat meer voor te stellen dan een stel Huti’s. Met hun beschietingen in de Rode zee, waar met 20.000 schepen zo’n 12 procent van de wereldhandel passeert, veroorzaakt hun gebakkelei inmiddels tot bij ons door een haperende onderdelenaanvoer al her en der  technologische werkloosheid.

We leven midden het Midden-Oosten

De Hogeschool Utrecht schrapte een achtdelige reeks van colleges over de Holocaust. Zogezegd omdat de veiligheid van de sprekers en toehoorders niet kon worden gewaarborgd. Men zou dan de lezingen wel vervangen door een ‘diverse’ kijk op hedendaagse problemen, lees de Gaza-situatie. Nederland stond op zijn kop en kijk: de colleges kwamen er toch. Opmerkelijk overigens dat de woke-cult zich ook koppelt aan de Gaza-tragedie, net als de activisten van Extinction Rebellion met hun monumentmoorden. Een wereldverbeteraar kan zich veel veroorloven. Zo was er een leraar aan de universiteit van Leiden die de ontstaansgeschiedenis van Israël moest doceren en werd opgemerkt in een filmpje vol betogers die zongen dat er gerust raketten op Tel Aviv mochten vallen. Toen Rob Oudkerke, ex-arts en nu documentairemaker, dat aankaartte bij de rector, werd hij abrupt de mond gesnoerd door een woordvoerder. Betrokkenheid is een rekbaar begrip en behoorlijk onbetrouwbaar als het moet dienen als bouwsteen bij een luxueuze ideologie. ‘Een volwaardig mens ben je pas als je betrokken bent’, schreef kampoverlevende Stéphane Hessel op zijn 95ste in het boekje ‘Indignez-vous’. Zoals het al te makkelijk is voor een kluizenaar om de wereld lief te hebben, zo tooien sommigen zich protserig met veren van verontwaardiging en dat terwijl echte waarden veronachtzaamd worden.

Overigens: in de hele 18de eeuw werd er in het Midden-Oosten amper één boek vanuit een andere cultuur vertaald en dat ging dan nog over syfilis (voor de minder devote Koranlezers). Het elegant spiraalvormig organisme dat syfilis veroorzaakt heet in het echte leven Treponema Pallidum en staat misschien als symbool van verraderlijke schoonheid die zonder het juiste inzicht tragisch uitdraait.

Psychische impact

In een tijd dat door de negatieve impact van de sociale media een recordaantal tienermeisjes tussen 12 en 18 jaar hulp nodig heeft (Het Laatste Nieuws van 4 december 2023), blijkt een psychische bescherming evenzeer van tel als de fysieke. Dat aantal jonge meisjes steeg trouwens de laatste vijf jaar met 71 procent. Volgens het Agentschap Opgroeien beantwoordden de crisismeldpunten meer dan 15.000 oproepen. In Vlaanderen zeggen zesjarigen onomwonden dat hun ouders te weinig tijd hebben. De vijfjaarlijkse brede bevraging onder de Vlaamse jeugd van de JOP-monitor kwam uit op 6 februari 2024 en probeerde zin van onzin te onderscheiden binnen de jongerenwereld. Natuurlijk is er altijd die dosis idealisme naar een betere toekomst en uiteraard etaleren de jonge onderliggende angsten zich in tijden van maximale zichtbaarheid als zorgen over het eigen uiterlijk. Bezorgdheid mag echter niet verkankeren tot uitzichtloosheid. Bij elke economische crisis op een eeuwenoude en ellenlange rij staat volgens sommigen de wereld op springen. Voor anderen duwen klimaatcatastrofes ons richting hemelpoort of hellegat, al naargelang. Alles troosteloos, dan? Neen, oef. Zo biedt het boek ‘Niet het einde van de wereld’ van de Schotse Oxford-onderzoekster Hannah Ritchie enig optimistisch soelaas voor de ontmoedigden onder ons. It may be a bumpy road, but we’ll get there. Ondanks de manipuleerbaarheid van cijfers bewijst Ritchie een realistisch hoopvolle kijk op klimaat.

Terug naar de wereld

In het voortreffelijke BBC-programma ‘Unspun World’ met de onnavolgbare veteraan John Simpson weerklonk een sombere toon over de tijd waarin we (gaan) leven. De grote spelers zetten zich schrap tegen zorgwekkende situaties die buiten hun hun controle dreigen te belanden. Buitenlandminister Lord David Cameron meende zelfs dat hij in zijn persoonlijke herinnering geen gevaarlijker moment had gekend dan vandaag. Waar er voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog eerder een frivool zorgeloze stemming heerste en oorlog als een soort ludiek verlengd weekendje oogde, is men in de huidige tijd in groeiende gezelschappen bijzonder alert. Of deze somberheid ons kan helpen bij het vermijden of dat ze net stimuleert tot het opwekken van conflicten zal de geschiedschrijving onze nakomelingen bijbrengen. Een besef van tragiek hoeft echter niet te leiden tot paniek. Zoals de monitor aantoont dat de jeugd surft tussen angst en hoop, zo weet de volwassene dat bang zijn bij het bestaan hoort maar en dat slechts een deel van onze angsten uitkwamen. Een gezonde risico-inschatting kan ons voor flink wat onheil behoeden, maar mag niet als een psychische ‘faser on stun’ werken. Hoop schuilt in het proeven van een dieper besef hoe de menselijke natuur functioneert en vooral wat de hogere hunkeringen zijn die door de eisen van een mechanistisch-commerciële maatschappij worden verhuld. Gedragsauteur Danny Cox schreef al jaren geleden: ‘Je kunt altijd wel een tijger bij de staart pakken, maar je moet wel weten wat je daarna moet doen.’

**

Illustratie: Reason to Hope – Michael Torquato deNicola – 2021

**