Bioscoopbezoekers stellen tegenwoordig met verbazing én ergernis vast dat nogal wat lieden in het publiek moeite hebben om een voorstelling tot het eind uit te zitten zonder enkele onderbrekingen. Ze lezen hun berichten of beloeren hun grappige filmpjes op de smartphone, terwijl de rest van het cinemapubliek de vertoonde film op het grote doek tracht te volgen. Want denk nu niet dat de klank van het intellectueel verlengstuk afstaat. Dat het concentratievermogen bij velen een zeef is, dat wisten we al, maar dat men een ticket koopt om iets met een half oog te volgen is weer een stap achteruit in de menselijke evolutie. De kunst van het luisteren behoort tot een bedreigd erfgoed.
Neen, dan was het vroeger anders gesteld met aandacht. De Franse filosoof Nicolas Malebranche stelde: ‘Natuurlijke aandacht is een vroomheid van de geest’. Psychologisch hunkert iedereen naar de juiste portie aandacht die een individuele zelfontplooiing ten goede komt. Een kind dat onvoldoende aandacht krijgt zal het later op buitensporige wijze opzoeken. In de selfie-wereld van vandaag besta je echter niet zonder deze opgefokte aandachtverslaving. Men vergeet helaas dat er ook nog aandacht mogelijk is voor iets anders dan jezelf. Pure aandacht doet iemand op een diepgaander wijze opgaan in dat wat hij leert, beschouwt of geniet dan bij een kort tijdsneetje oppervlakkige consumptie ervan.
In het schitterende boek ‘Een geschiedenis van het lezen’ uit 1996 van de Argentijnse essayist-vertaler-bibliograaf Alberto Manguel wordt een fraai verhaal beschreven over het voorlezen. Wie in de jeugd werd voorgelezen weet hoe je voorstellingsvermogen betoverd kan raken door exotische plaatsen, intrigerende personages, verrassende inzichten en spannende avonturen. Het verlangen om nog meer voorgelezen te worden vormt de voorbode van een latere eigenste ontdekkingstocht. Niet enkel kinderen, leerlingen of wie bedlegerig is kan worden voorgelezen. Manguel illustreert dit met een schets van Cubaanse sigarenmakers die zich door henzelf betaalde lectoren lieten ontwikkelen.
In 1865 startte sigarenmaker Saturnino Martinez een nieuwsblad voor de arbeiders uit zijn sector. La Aurora berichtte over politiek, wetenschap, cultuur, poëzie en literatuur van de beste auteurs uit die tijd, niet enkel Spaanstaligen maar ook Europese toppers. Omdat in de 19de eeuw amper 15 procent van de Cubaanse bevolking kon lezen ontstond er behoefte aan een openbare voorlezer. De fabriek El Figaro begon ermee, al vlug gevolgd door tal van anderen. Zelfs toen de gouverneur dit verschijnsel wilde verbieden, ging het toch clandestien door. Na de Cubaanse Tienjarige Onafhankelijkheidsoorlog trokken nogal wat revolutionairen naar het Amerikaanse Key West. Dat vissersdorp evolueerde naar een industriestad dankzij de sigarenmakers. Toen in 1870 de roman ‘Le Comte de Monte-Cristo’ enorm populair werd, vroeg men vanuit Cuba aan de auteur Alexandre Dumas of er een sigaar naar zijn boek mocht worden vernoemd. Zo zag de befaamde Monte Cristo-sigaar het levenslicht.
Volgens zelf op leeftijd gekomen kinderen van de sigarenmakers heerste er tijdens het voorlezen een oorverdovende stilte. Het enthousiasme van de tabaksbladenrollers voor de verhalen over beroemde veldslagen, de actualiteit van alledag en de nieuwste romans was verbluffend. Het afstompende werk werd aldus veraangenaamd en de honger naar kennis van de arbeiders nam gradueel toe. Na de revolutie van de communistische rebellen in 1959 behield Fidel Castro de voorleestraditie. Kranten en sommige boeken kwamen aan bod; helaas ook de oersaaie lessen marxisme-leninisme en een bespreking van de urenlange toespraken door El Comandante, die enkel ophield om aan zijn sigaar te lurken. Of de vrouwelijke arbeidskrachten nu werkelijk de bladeren tussen de dijen rolden komen we niet te weten van Alberto Manguel. Als jonge man was hij zelf overigens voorlezer van de toen blinde meesterverteller Jorge Luis Borges. Het was een eervolle verdienste diens aandacht te mogen krijgen.
**
Foto: sigaarfabriek-voorlezer
**
**
Tags:
