Een tiran lacht niet; hoogstens om zijn eigen holle grappen, maar dat is geen humor. De nar is degene die in het beste geval de lont uit het kruitvat weet te lokken en in het slechtste geval moet overgaan tot gevaarlijker vormen van overleving zoals ironie en satire. De cynicus is vaak het lachen vergaan. Hoe dan ook kan een tiran het lang volhouden om het spelelement uit het bestaan als een hinderlijke mug weg te meppen. Enkel via een spottende lach ontstaat een barst in die dwingelandij.
Het speelse verbergt soms een macaber geheim. Het echte zien doorheen het vele onechte om ons heen is de ware tragiek, wordt er al eens gezegd. De menselijke natuur is inderdaad tragisch en dat begrepen de oude Grieken toen ze in de zesde/vijfde eeuw voor Christus de tragediën bedachten. Los van de mythe, de lyriek en het epos werd in het Atheense amfitheater een toneelspel opgevoerd met een uitvergrote afspiegeling van onze gedragingen. De drie grote tragedieschrijvers Aeschylus, Sophocles en Euripides toonden de toeschouwer in de vorm van het lot net dat wat hij niet wist over zichzelf. Al spelende kan de mens zichzelf benaderen. Bij hoogmoed lachen de goden hem echter uit.
Terug naar het speelse: op het veelbesproken internetplatform Tik Tok vinden bijvoorbeeld veelal jonge meisjes al te makkelijk doorschakelingen naar onschuldig ogende filmpjes over eetstoornissen. Alles wat de maken heeft met zoektermen als ‘genezing’ of ‘gezondheid’ of ‘fitheid’ brengt een verwarde zoeker ongecensureerd op plekken waar magerzucht wordt verheerlijkt. Zelfs in filmpjes opgenomen in ‘genezende’ eetklinieken zie je in spelletjes of dansjes de patiënten non-verbaal naar elkaar wijzen om aan te geven wie er nog niet in geslaagd is te vermageren zoals de overige anorexia-aanwezigen dat wel al konden. In elke eetstoornis schuilt een competitiedrift: kijk eens naar mijn lichaam! Dun gekneed door uithongering, laxeren, braken en net zoals op de catwalk met papieren zakdoekjes in de maag vrolijk (?) naar de fitness draven, zo etaleren deze zelfdestructieve modellen hun overwinning op het echte leven. Dat is pas tragiek. Bij Tik Tok tikt de kassa gewoon verder aan, want de subliminale beïnvloeding druppelt onophoudelijk bij het onvolwassen brein naar binnen.
Dit is maar een van de oneindige hoeveelheid ongemakken die we onszelf aandoen. In een vreugdeloze tirannie wordt het de mensen aangedaan. Neem nu Iran: de duivelse ayatollahs zien met spiedende blik toe op goddeloos vertier. Op de Iraanse televisie valt bitter weinig te lachen. Om de massa toch wat soelaas te bieden zijn spelprogramma’s toch toegelaten. Zo zijn er quizshows waarin de kandidaten een hoop geld kunnen verdienen, want dat houdt een mens bezig, nietwaar? Vrouwen mogen ook meedoen, jawel, zij het dan in loodzware gewaden. Vernederingsamusement is vooral op hen van toepassing: als een nauwelijks herkenbare boerka-babe een quiz verliest wordt er een bak water over haar uit gekieperd. Lol dat die kijkers dan hebben! Ook een talentenwedstrijd kan met deze beperking: enkel mannen mogen zingen en vrouwen mogen jongleren of goochelen. In deze Ideale Wereld hoor je niets over de vergiftigingsgolf die momenteel jonge Iraanse vrouwen neerlegt of over de Revolutionaire Garde die bij betogingen specifiek de kogel mikt op de ogen van vrouwen.
In 1938 verscheen het invloedrijke boek ‘Homo ludens’ (de spelende mens) van de Nederlandse historicus Johan Huizinga, wereldberoemd geworden met zijn ‘Herfsttij der Middeleeuwen’ uit 1919. Zijn stelling was dat alles een spel is: cultuur, sport, protocol, maar ook oorlog. Spel is volgens hem bij uitstek uitdrukking van de menselijke vrijheid. Binnen een ‘magische cirkel’ bakent het zich af van de ernstige wereld. Spel sticht overigens gemeenschapszin. Na het spel, dat binnen afgebakende tijden wordt uitgespeeld, gaat elkeen naar huis. Wie de ernst vermengt met het ludieke zonder de regels te volgen schendt andermans vrijheid. De tiran verbreekt de regels en maakt van het spel kille ernst. Een vreugdeloosheid vol uitzichtloze ernst is het gevolg. Op dat moment verschijnt de nar ten tonele.
**
**
