De Britse onderzoeksjournalist Nick Davies bracht in 2009 het boek ‘Flat Earth News’ (onder de geslaagde Nederlandstalige titel ‘Gebakken lucht’) uit. Onwaarheden, propaganda en overdrijvingen halen de ooit zo kwalitatieve Britse pers naar omlaag. Reporters mogen hun desk niet meer verlaten, want daar is geen tijd voor. Op café, op de werkvloer en op straat vind je verhalen; op de redactie binnen 4 muren niet. Kranten zijn in handen van clusters met een monopolie. Hun winsthongerige aandeelhouders malen niet om wat de lezer tussen de kiezen krijgt. Er moet steeds meer in een hels ritme kopij worden geproduceerd door overwerkte journalisten die geen tijd of energie meer overhouden om aan een essentiële double fact check te doen. Dikke kranten, dikke centen.
Onbenulligheden worden opgeblazen. Sensationele onthullingen blijken een zeepbel: denk aan de angst voor het Millenniumvirus dat op 1 januari 2000 alle computers zou lamleggen. Of aan de Iraakse massavernietigingswapens die Tony Blair en George W. Bush daar via een oorlog wilden weghalen. Professor Bob Franklin van de Universiteit van Cardiff berekende dat in 2005 zo’n 74 procent van de krantentitels in handen was van een tiental bedrijven. Een enge voorbode van vandaag. Een zogenaamd efficiënte overkoepeling op één plek en een zakelijk regime moesten de rommelig-anarchistische redacties professionaliseren. Ervaren journalisten werden abrupt vervangen door slecht betaalde beginners. Afschrijven werd de norm. Een onnozele quote moet als sokkel voor een artikel dienen. Een hoop op voorhand geschreven stukken worden vermengd met dingen die zouden kunnen gebeuren. Gek genoeg gaan die dingen zich dan ook nog vaak eens voordoen.
Bij de televisie krek hetzelfde. Ook de befaamde BBC zit in de urgentielogica. Alles moet meteen in de tickertape onderaan het tv-scherm en bovenaan de website arriveren. Alsof de duivel iedereen daar op de hielen zit. ‘Videojournalisten’ zonder een deftige fotograaf of volledig uitgeruste filmploeg moeten research voorbereiden, interviewen, filmen én monteren. Cameramensen kregen een spoedcursus journalistiek en moesten hup-hup kritische vragen gaan stellen. Wie controleert de loze uitspraken van verkozenen? Wie houdt bedrijven en vakbonden in het oog? Wie levert nog meer dan een halve boterham met filmrecensies af? Rechtbankverslaggeving werkt helaas te vaak met samenvattingen door de politionele persmensen. De balans tussen aanklacht en verdediging is uit evenwicht geraakt. Het netwerk van de journalist is uitgerafeld. Plaatselijke correspondenten staan niet langer in het adressenboekje. Het veldwerk werd vroeger verricht door informanten die hun eigen wereld door en door kenden. De ‘lopendebandjournalistiek’ met zijn schrijfrobots draait door.
Niets blijft onbesproken in deze genadeloze analyse en eerlijke zelfbeschouwing door auteur Nick Davies. Inmiddels zijn we 12 jaar verder en is de druk nog vergroot. In heel Europa hebben lezers heimwee naar de hun intellect voedende kranten. Los van de nostalgie kunnen we er niet omheen dat de leeshonger van de nieuwszoeker grommende geluiden veroorzaakt. De identiteit van een krant is inwisselbaar geworden. Journalisten moeten zichzelf uitwringen om aan managementeisen te voldoen. In Vlaanderen leidt concentratie van de media tot een aanbodverdunning. Het interview met een bestsellerauteur voor VTM moet bijvoorbeeld ook nog eens overgedaan worden in de weekendbijlage van een krant die tot hetzelfde huis behoort. Commentatoren worden uitgeleend. De pit is uit de concurrentie nu een pak bladen samengepakt zitten op pakweg de Antwerpse Medialaan. Als het nieuwe album van Van Morrison wordt besproken horen we niet langer een koor van critici maar een 1 leadzanger wiens mening op meerdere bladzijden aan invloed wint. We zwijgen dan nog over de politieke vooringenomenheid die als een hek om een reportage staat. Gaat het over het inclusieve waardenpatroon , dan worden monumenten, kunstwerken, boeken, films en reputaties van leiders of artiesten uit het verleden niet meer louter op hun werk beoordeeld. Neen, ze worden veroordeeld als foute mensen. Tot in de kookrubriek sijpelt deze visie door.
Voor veel journalisten die nog hebben meegemaakt buiten te mogen komen om het echte leven te observeren is het plezier in het vak uitgeklingeld. De echte nieuwsjes, de smeulende intriges, de stukken die tijd nodig hebben om op smaak te komen; ze zijn samen met de pint, de borrel en de sigaret verbannen van de redactie. De humor, de solidariteit die soms als camaraderie proefde en de correcte uitoefening van het verslaggeven zijn niet weg. Ze zijn echter een schaars goed geworden. Hoed af voor wie dat vandaag nog klaarspeelt, daar aan de rand van de drukke informatiesnelweg.
***
