Bij EPO – niet de wielerdrug maar de uitgeverij voor wie niet alles slikt – verscheen ‘Vlaanderen excelleert!?’.

**

Een bundeling traktaten en tirades omtrent cultuur in Vlaanderen. Voor wie het nog niet wist: u woont in een met domheid ondergelopen achterlijk gebied bij de Noordzee waar laarzen, vlaggen, oude strijdliederen, Vlaamse primitieven en minister-president Jan Jambon van de N-VA de marsrichting bepalen. En waar je minstens een dag en een nacht door het slijk dient te baggeren om een cultureel centrum, een bibliotheek, een museum of een theater te vinden.

Zelden hebben we ons zo mateloos geërgerd aan in cultuurkringen wijd verspreide aannames die door de werkelijkheid op het terrein niet hard kunnen worden gemaakt. Kunst is goed en heilzaam voor de gezondheid van de democratie. Dat blijkt niet uit de verkiezingsuitslagen van de voorbije 30 jaar. Kunst verkleint de haat en sloopt de barrières tussen qua achtergrond verschillende bevolkingsgroepen. Dat blijkt niet uit de brandende auto’s, de omgekieperde vuilnisbakken en het vernielde straatmeubilair in hartje Brussel. Op – sorry – een steenworp van De Munt, Het Kaaitheater, de KVS en de Beursschouwburg.

Agente Kelly die tijdens de plunderingen net niet werd doodgeschopt (‘De Zevende Dag’ 1701202): ‘In hun ogen stond pure haat’. Kunst, cultuur en theater in het bijzonder brengt mensen dichter bij elkaar, heet het. Dat zou er nog aan ontbreken. Het Vlaamse koorleven, parochiaal vrijwilligerswerk, de naaikring, de sportvisserij en de cursus bloemschikken brengen nog veel meer mensen bij elkaar! In theater en highbrow culturele kringen worden bovendien vooral mensen uit dezelfde socio-economische groep bij elkaar gebracht: de bovenkant van de witte middenklasse en de uniform denkende elite. Moeten rijken meer of minder betalen voor een kaartje voor de Munt dan een alleenstaande moeder met twee kinderen voor hun langverwachte dagje Plopsaland? Het antwoord op die vraag hebben we in dit schotschrift niet gevonden.

Veldrijden met Shakespeare

Aardig wat pennen die die hun betoog met in Marx gedrenkte dialectiek en anti-Vlaamse oprispingen hebben gevuld, kregen de kans – met dank aan het geld van de werkman en de democratisering van het onderwijs – in hun eigen taal door te leren en een academische loopbaan met bijhorende emolumenten uit te bouwen. Dank u, Brede Vlaamse Beweging. Niks van. Wel verheven en neerbuigend doen over de slechte smaak van het Vlaamse klootjesvolk. De simpelaars die aan het postmoderne culturele breiwerk en bijhorend jargon geen boodschap kunnen of willen ontlenen. De honderdduizenden Vlamingen die bij hun eigen vrouw slapen, ’s morgens vroeg opstaan om naar fabriek, ziekenhuis, kantoor of zorginstelling te trekken, zijn malloten, ‘a basket of deplorables’. Zij verkiezen voetbal, ‘Thuis’, ‘Familie’, Bart Peeters, ‘De Slimste Mens’, veldrijden en comedy. Ver boven een eigentijdse herinterpretatie van Shakespeare, een obscure Rus of seksueel getroebleerde non-binaire IJslander. Is dat erg? Neen. Dat is helemaal niet erg. Het is zelfs beter zo.

Gebrek aan zelfkritiek

Het is bedroevend dat een intrinsiek waardevolle discussie over cultuur, de plaats die we cultuur als Vlaamse gemeenschap (oei!) willen toekennen en wat cultuur die gemeenschap mag kosten, tot zinken wordt gebracht in een zee van clichés en vooroordelen die elk zinvol gesprek bij voorbaat barricaderen. Op een enkele bijdrage na (o.a. de acteur Michael Pas) wordt in deze Verzamelde Oprispingen geen betekenisvolle poging ondernomen om in een geest van verdraagzame openheid, eerlijkheid en zelfkritiek iets aan het cultuurdebat toe te voegen. Het gros van de auteurs haat Vlaanderen. Spuugt op de N-VA. Heeft nog altijd niet begrepen dat het Vlaams Belang op 30 jaar tijd de grootste arbeiderspartij van Vlaanderen is geworden. De linkerzijde en het progressieve culturele veld zouden zichzelf daaromtrent misschien eens een paar pertinente vragen kunnen stellen. Geen van de auteurs in ‘Vlaanderen excelleert !?’ doet dat. Wanneer ze nog maar de kleur geel, een leeuwenvlag of in de verte een kaartspelende Vlaamse boerenpummel ontwaren, smaakt de veganistische bonenschotel met bio-wijn in het korte keten restaurant helemaal nergens meer naar.

Apocalyptisch niemandsland

Deze bundel bij momenten topzware en tenenkrommende bespiegelingen, probeert de indruk te wekken dat de Vlaamse regering Jambon geen zak om cultuur geeft. En als Jambon een zak om cultuur geeft, is het om de Vlaamse identiteit te versterken en de geboorte van de extreemrechtse, structureel racistische, homogeen witte & vlasblonde Vlaamse natie naderbij te brengen. Dat Ine Hermans (ACV) en het onverwerkt verleden van de niet onomstreden Robrecht Vanderbeeken (ABVV) de redactionele lijn van deze bundel mede hebben uitgezet, is aan deze teneur wellicht niet vreemd. Pagina na pagina wordt de lezer om de oren geslagen met het apocalyptische beeld van het culturele niemandsland Vlaanderen. Nergens een cultureel centrum, nergens een bibliotheek, nergens een theater, nergens een bioscoop, nergens een concertzaal. De waarheid is dat weinig Vlamingen langer dan een kwartier moeten fietsen om één van bovenstaande locaties te betreden. Wie in Vlaanderen maandelijks pakweg een kwart van wat er te zien, te horen, te beleven en te bekijken valt wil besnuffelen, is geen enkele avond in zijn kot. Geen enkele.

Ons-kent-ons elite

Het totale gebrek aan zelfkritiek van deze bonte verzameling culturo’s op hun eigen biotoop, is stuitend. Geen woord over het ons-kent-ons circuit van subsidies, adviesraden en prijzen. De betreurde operadirecteur Gerard Mortier (De Standaard 27122008): ‘Het Vlaamse systeem van adviesraden is volstrekt decadent’. Wij trokken het in 1999 verschenen ‘Met vriendelijke groeten’ (Scoop 1999) van het groene boegbeeld Mieke Vogels nog eens uit de kast: ‘De gesubsidieerde kunstsector van dit land moet ophouden met alleen naar zichzelf te kijken, zichzelf op te sluiten onder gelijkgezinden en te spuwen op al wie de prestaties van de nieuwe elite ter discussie durft stellen’. Ons Erfdeel-bezieler Jozef Deleu: ‘Mensen die zelf belanghebbende partij zijn, nemen schaamteloos zitting in diverse adviescommissies’ (Knack 17032004). We vonden zelfs een oud interview met Jan Fabre uit ‘Humo’ in onze rijk gestoffeerde archieven terug. Zwaar gesubsidieerd en bekend van het gooien met katten, het behangen van zuilen met hammetjes over datum en meer dan een handvol ‘Me Too’- verhalen (nog niet over datum). Zegt deze cultuurgids en leidsman: ‘Daarom vind ik dat de minister van Cultuur mij elk jaar twee of drie miljoen zou moeten geven, om mij wat te laten dromen, zonder dat daar iets tegenover hoeft te staan.’ (Humo 13062006).

Dat de talentvolle en financieel onafhankelijke schilder Luc Tuymans en de schrijvende Zuid-Afrikaanse middenstander met een Wase achtergrond Tom Lanoye ook hebben gemeend een bijdrage aan ‘Vlaanderen excelleert!?’ te moeten leveren, verbaast in hoge mate.

Tenzij de viscerale afkeer voor Vlaanderen, de Vlaming en alles wat Vlaams is het cement is dat de gemiste kans ‘Vlaanderen excelleert!?’ aan elkaar probeert te lijmen…

***